NAŠ BEOGRAD

iz časopisa "Ilustrovano vreme" br. 18, 1930. godine

 

Istorija Beograda je vrlo živa, vrlo interesantna i vrlo krvara. Kad je tačno osnovan ne zna se, ali se zna da je još u preistorijsko doba, na ušću Save u Dunav, postojala neka naseobina, a u 4. veku pre Hrista, Kelti su na Kalemegdanskom bregu imali grad koji se zvao Singidunum.

Od toga doba razni zavojevači bore se pod zidinama Singidunuma. Rimljani, Huni, Goti, Sarmati, Avari, Vizanti, Mađari, pa čak i krstaši Fridriha Barbarose lomili su svoja koplja i topili svoje galije da se dokopaju Beograda, ne zbog njega samog, nego zato da zadovolje svoje zavojevačke ambicije, da ga opljačkaju i zapale.

Srbi su Beograd prvi put dobili pod kraljem Dragutinom, ali ga brzo gube da ga ponovo dobiju početkom 15. veka pod Despotom Stevanom. Tek tada Beograd prestaje biti samo tvrđava, počinje da se raznija, trgovina napreduje, podižu se crkve, postaje sedište Mitropolita, a Stevan mu daje i naziv slobodnoga grada sa velikim povlasticama.

Po Despotovoj smrti Beograd ponovo pada u ruke Mađara, a 1456. godine osvajaju ga Turci. Skoro dve stotine godina Beograd je bio na miru, ali su zato Srbi mnogo stradali, a naročito posle spaljivanja Sv. Save na Vračaru 1594. godine.

Kada su Turci 1683. godine bili potisnitu od Beča, Beograd je ponovo postao poprište borbi, a posle Karlovačkog mira 1699. godine Beograd postaje pogranična turska tvrđava prema Austriji i predmet čestih napada.

U 18. veku Beograd pada u ruke austrijskom princu Evgeniju Savojskom koji obnavlja grad, jače ga utvrđuje i daje mu donekle karakter, za to doba, modernog utvrđenja. Pred svoj odlazak iz Beograda Austrijanci su morali da ruše utvrđenja da bi ih docnije po treći put (1789. godine) gradili. Međutim, dve godije docnije, po Svištovskom miru, oni ponovo odlaze iz Beograda da ga definitivno osvoje Turci.

Za Beograd od tada počinju crni dani. Prljava, neuredna varoš bila je leglo raznih bolesti, a obest turska kitila je bedeme grada srpskim glavama, dok se kod današnjeg Pozorišta skupljalo hiljadama pasa da oglođu kosti na kolje nabijanih žrtava.

Na Beograd su srpski ustanici krenuli pod Karađorđem već odmah s proleća 1804. godine, ali ga tada nisu mogli zauzeti. U grad su ušli, kroz Savsku i Stambol kapiju (kod današnjeg „Ruskog Cara“), tek na Sv. Andreju 1806. godine i držali ga do katastrofe 1813. godine.

U drugom ustanku Knez Miloš vodio je pomirljivu politiku prema Porti i nije dirao grad, ali se zato posle svađe na Čukur česmi  3. juna 1862. godine oko toga ko će pre da zahvati vode razvila čitava diplomatska afera.

Na toj česmi, došlo je do borbe između turskih vojnika i srpskih žandarma, koji behu uzeli na odgovornost jednog turskog vojnika. Razdražena masa na obe strane beše spremna na krv. Juna 5., baš u času kad je bio pogreb prvim žrtvama počeše Turci bombardovanje Beograda. Posredovanje stranih konzula sprečilo je dalje krvoproliće, ali je ovaj događaj bio povod da se uopšte krene pitanje turskih garnizona u srpskim gradovima, a posebno u Beogradu. Posle raznih diplomatskih pregovora uspelo je najzad Knez Mihajlu, da postigne željeni uspeh. Porta je predala njemu, tobože na čuvanje, tvrde gradove u Srbiji, a među njima i Beograd. Na dan 6. aprila 1876. godine na sred Kalemegdana pročitan je sultanov ferman o tom ustupanju, a u gradu su predati ključevi od tvrđave. Na gradskim bedemima zalepršala se pored turske i srpska zastava, a kasnije samo srpska. Grad, kao utvrđenje, više nije vredeo, ali je zato varoš počela da se razvija i napreduje.

Interesantni su neki detalji prvih početaka kulture mladog Beograda, današnje prestonice velike Jugoslavije.

Četrdesetih godina 19. veka na mestu današnjeg Zelenog venca bila je jedna velika bara. Na kraju te bare nalazila je jedna mehana. Gazda te mehane snabdevao je svoju radnju pivom, tako što je burad u jednom malom čunu prevozio s jednog kraja na drugi. Godine 1853. počeli su tu zidati Narodno pozorište, ali se zbog vode moralo odustati od te gradnje.  Terazije su dobile ime po terazijama za merenje vode iz vodovoda, a stajale su blizu današnjeg „Ruskog Cara“. U današnjoj Zrinjskoj i susednim ulicama opština je besplatno ustupala građanima zemljište tražeći od njih da ga samo ograde. Sve do sredine 19. veka kraj oko današnjeg Dvora bio je gotovo sasvim prazan, a još šezdesetih godina išlo se kod današnje Slavije u lov na divlje patke. Varoš se osetno razvijala. Godine 1853. prenesena je Beograd državna štamparija iz Kragujevca; 1836. otvorena je tu „klirikalna škola“, odnosno bogoslovija; 1837. udareni su temelji novoj crkvi; 1839. javlja se Vojna škola; 1839. počinje Prva beogradska gimnazija, a od 1841. Licej; 1841. preseljeno je u Beograd Narodno Pozorište. U njemu se kasnije osniva Narodna Biblioteka, Muzej, Čitaonica, Učeno Društvo i mnoge druge ustanove. Sredinom 19. veka Beograd je postao nesumnjivo duhovno središte Srbije i glavno srpsko mesto uopšte. Vodovod u Beogradu ranije nije postojao. Za pijaću vodu građene su česme i bunari, a za druge potrebe služila se kišnica. Posebne sakadžije vukle su na kolima u buradima savsku vodu za pranje. Gostionica nije bilo sve do 1837. godine, nego su mesto njih služili hanovi i mehane, nedovoljno čisti i sa nepodesnim diskretnim prostorijama. Godine 1823. prešao je u Beograd prvi pekar iz Zemuna za lepše belo pecivo, a 1834. počelo je prvi put da se javno toči pivo. Godine 1830. otvorena je prva apoteka u Beogradu, ali ne i prva u Srbiji, a 1836. otvorena je Vojna bolnica. Od 1841. javljaju se u Beogradu prve diplomirane babice sa strane, a 1847. prvi zubni lekar. Malo potom, 1851. otvoreno je i prvo parno kupatilo u Savamali.

Za vreme Prvog svetskog rata Beograd je mnogo stradao. Teške neprijateljske granate nisu ništa štedele – porušen je Narodni muzej, stradao je Univerzitet, stari Dvor je bio užasno oštećen, a novi je posle rata iz temelja morao da se opravlja, od mnogih kuća ostale su bile samo gomile cigalja i kamena, a stari zidovi tvrđave bili su naročita meta topovima sa Bežanijske kose jer se znalo da iza njih čeka drugi živi bedem da do poslednje kapi krvi brani i odbrani otadžbinu. Još i danas, kad se pođe prugom vide se ogromne rupe u zidovima koje su napravile granate, a na Dorćolu još i danas stoje kuće izrešetane kuršumima.